THE BAKU REVIEW

Rəşad Səfərin Adalar və gəmilər (2018) kitabından bu hekayə ilk dəfə internetdə dərc edilir.

* * *

Müqayisə və bəzi məlumatlar

Deyilənlər doğrudursa, genlərinin birinci əldən müştərisiyəm. İndi ortalıqda uzanmış sısqa bədəninə baxmayın, bir zamanlar, məsələn, otuz dörd il öncə, dekabr gecəsində ehtirasdan coşan bədənində, kim bilir, nə həngamələr qopurmuş. Əzələləri möhkəm, bədəni sağlam, hərəkətləri çevik. O gecə axıtdığı bərəkətli damlaların otuz dörd il sonra, yemək qoxulu kiçik otağa uzadılmış çürük gövdəsinin yanında dayanan bir insana çevriləcəyini düşünürdümü görəsən?

Başqa şayiələrə görə, bir-birimizə çox oxşayırıq. Mən isə elə düşünmürəm. O qədər də bənzəmirik. Onun boyu məndən balacadır. Halbuki, məsələn, iyirmi beş il öncə boyu uca görünərdi mənə. Heç vaxt ona çatmayacağımdan əmindim. Mən böyüyəcəkdim, boyum da uzanacaqdı. Amma ola bilməzdi ki, onun boyu mənimkindən balaca qalsın. Dodaqları iri və ətlidir (mənim dodaqlarımdan fərqli). Saçlarımız bir az bənzəyir. Uzandıqca qıvrılır. Amma onun saçı qonur, mənimki qaradır. 

İkimiz də yeməyi sürətlə yeyirik. Süfrədə qonaqlar ilk qaşığı ağızlarından geri qaytaranda biz artıq sonuncu qaşığı ağzımızın içində hiss edirik. O, yüksək səslə, amma ləng danışır. Mən, əksinə, alçaq səslə, amma sürətlə. Sözlərimi anlamaqda çətinlik çəkir. İkinci dəfə soruşacağını bilirəm deyə, hər sözü iki dəfə deyirəm. Etiraf eləmir, amma qulaqları zəif eşidir. Hərdən özü ilə danışanda da bağırır. 

Asqırmağa başladımı, ən azı on dəfə asqırır. Məndə də say onu keçir, lakin zaman fərqi var. O, sübh çağı asqırır, mən gecələr. Səhərlər erkən oyanmağı sevir. Mən oyanmağa can çəkirəm. 

Qorxu və ağrı duyğusu, demək olar, yoxdur. Mən çəyirtkədən diksinirəm. Ən zəif ağrıya da tab gətirmirəm.

Kitabları sevir, amma oxumur. Elmi lap çox sevir, amma elmdən lap çox uzaqdır. Dediyinə görə, ondan asılı olmayan səbəblərdən universitetə gedə bilməyib. Tanrıya inanır. İbadət etmir. Peyğəmbərlər və imamlar haqqında çoxlu lətifə bilir. Bəzi məlumatlara görə, ən azı, iki arvadı olub. Biri Rusiyada, biri Azərbaycanda. Rusiyanı çox sevir. Ən sevimli söhbətləri həyatının Rusiya illərindəndir. Bəzən ən ümidsiz, ən kədərli anlarında, hiss olunur ki, həmin illəri xatırlayıb təskinlik tapır. Ordakı dostlarını hələ də xatırlayır. Əsgər yoldaşlarının soyadlarını həftədə bir dəfə təkrarlayıb unudulmalarına icazə vermir. Sonra da, ölsəm, yadımdan çıxmaz, deyir yaddaşına güvənərək. Qırx il öncə Rusiyanın hansısa kəndində bir kasa borş içib. Qırx ildir o borşun dadından axtarır. Və təəssüf ki, heç vaxt tapa bilmədi. Həyat saldı tərsliyinə, sevdiyi borşdan növbəti dəfə bir kasa vermədi adama. Bir zamanlar Rusiya onu ovsunlayıb. Ovsun hələ də davam edir. O illərə aid bir albomu var. Kimsə söhbətlərinə inanmasa, ya da həmsöhbətini inandırdığına əmin olmasa, o albomu gətirir və SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin arxivlərini açırmış kimi, bütün ciddiyyəti ilə vərəqləri asta-asta vərəqləyir, danışdığı hadisələrin şahidi olmuş insanların şəkillərini göstərir. İllərdir Rusiyaya son dəfə getmək arzusunu qoruyub saxlayır və gedəcəyi günə dair planları həmişə hazır vəziyyətdədir. Rusiyadan danışanda həmişə bir siqaret yandırır, sonra davam edir.

Siqareti çox çəkir. Amma bir qədəh spirtli içkidən sonra mütləq qusur (burda bənzərliyimiz var). Dediyinə görə, bu içki əngəli dayısından keçib. Bircə qədəhdən sonra dayısının könlünə toyuqları tutub döymək düşürmüş, sonra da toyuqların dalınca qaçmağa başlayırmış. O yan-bu yana vurnuxarkən həyətin ortasına qusurmuş, sonra sakitləşirmiş. 

Səbirsizdir, özündən tez çıxır, hirslənməyi an məsələsidir. Sakitləşməyi də an məsələsidir, küsməyi bacarmır, kin saxlamır.

Riski sevmir. Ən böyük arzusu aylıq maaş almaqdır.  Hardansa əlinə bir az pul keçsə, bəzi planları var. Amma ələ keçəcək pulun ehtimal olunan mənbəyi və o bəzi planlar heç kimə bəlli deyil. Zamansa başını alıb gedir.

Zaman anlayışı

Bu gün zaman anlayışını itirmişəm. Biri söyləsə ki, yer öz oxu ətrafında otuz dörd saata fırlanır, təəccüblənmərəm. “Bu işi on saata da bitirmək olar”, söyləyən olsa, inanaram. İndi bir saniyəmə min səhifəlik roman sığışır. İndi həm də bir həftə öncəki görüntünü xatırlamaq saatlarımı alır. 

Zəng və sonrası

Telefon qulağımın dibində uğultuyla titrədi. Açdım. Bir qadın səsi. “Gəl”, dedi. “Niyə?” dedim. “Ölür”, dedi. Saata baxdım. Dördün yarısı. Gecə dördün yarısı.

Yerimdən qalxdım. Bir az yataqda oturdum. On saniyə öncəni düşündüm. “Ölür”, demişdi. Vanna otağına getdim. Yüngül sancılar hiss etdim. Mədəmin altında. Qasığımın üstündə. Bağırsaqlarımda. Əlimi-üzümü yudum. Dişimi fırçaladım. Gözüm güzgüdəki əksimə sataşdı. Yanaqlarımdan su axırdı. Ağladığımı zənn etdim. Yadıma düşdü ki, üzümü yumuşam. Qurulanıb çıxdım. 

Yenə zəng gəldi. Qadın “Gəlirsən?”, dedi. “Gəlirəm”, dedim. “Tez gəl, ölür”, dedi. “Hardan bilirsən öldüyünü?”, dedim. “Ağzından qara su gəlir”, dedi. Üç gün əvvəl mən söyləmişdim. Ölümə az qalmış ağızdan qara qatı maye gəlirmiş, boğazdan xırıltılı səslər çıxırmış, adam tərləyirmiş durmadan, huşunu itirməyə başlayırmış. Hansısa saytda oxumuşdum. Sonda da yazmışdılar, əgər bu halları görsəniz, xahiş edirik, təlaşlanmayasınız, özünüzü ələ alın, yaxın günlərdə, yaxın həftələrdə həmin insanı itirəcəksəniz. 

Mətbəxə girdim. İki stəkan su içdim. Boğazla mədə arasında bir yerdə iki udumluq su ilişdi. Yüngül ağrı hiss etdim. Gəyirdim. Su keçdi. On dəqiqə öncəni xatırladım. “Ölür”, demişdi qadın. Beş dəqiqə öncəni xatırladım. “Ağzından qara su gəlir”, demişdi. 

Yataq otağına girdim. Corablarımı geyindim. Ardınca şalvar. Sonra köynək. Yataqdakı qadının baldırlarını gördüm. On üç dəqiqə öncəni xatırladım. “Ölür”, demişdi telefondakı qadın. Səkkiz dəqiqə öncəni xatırladım. “Ağzından qara su gəlir”, demişdi. 

Güzgünün qarşısına keçdim. Saçımı daradım. Ətirləndim. Mədəmin altındakı sancı artdı.  Bir az üzüqoylu uzandım yatağa. Bədənim sustalmışdı. Göz qapaqlarımda ağır yuxunun addımlarını hiss etdim. Qadını xatırladım, “Ölür”, demişdi. “Qara su gəlir”, demişdi. Ayağa qalxdım. İki əlavə köynək, iki corab, bir jaket götürdüm. Qaraja endim. Maşını işə saldım. Yola düşdüm. Mədəmin altındakı ağrı ilə qasığımın üstündəki ağrı növbə ilə bir-birini əvəzləyir, azalıb-çoxalır, bağırsaqlarımdakı sancını unutdururdu. On bir kilometr yolu bu sancılarla getdim. 

Zamanla bağlı növbəti müdaxilə

Zamanın ucunu itirdiyimi o qaranlıq yolda anladım. Sanki o qaranlıq, boş yolda deyil, zaman ölçülərinin dəyişdiyi uzun bir soxulcan dəliyində səyahət edirəm. Başqa kainata, paralel dünyaya doğru gedirəm. Soxulcan dəliyində qısaqapanmalarla görüntülər, mənzərələr dəyişir. Toxuna bilmədiyim görüntülər. Yaxın bir ulduzdan dayanıb milyon illər öncə yerdəki həyatı seyr etmək kimi.

Soxulcan dəliyində qısaqapanmalar

Həyətdəki iri beton çənin iki-üç metrliyində, arxası üstə uzanıb süd yoluna baxıram. Gecə dərinləşdikcə, insan işıqları öləzidikcə, kainatın işıqları daha da aydınlaşır, adını bilmədiyim ulduzların, planetlərin, bürclərin o möhtəşəm mərasimi daha da təntənəli olmağa başlayır. Mən də bu mərasimin seyrindən həzz alaraq gözlərimi göylərə zilləyib, göz qapaqlarımı yummamağa çalışıram. Bayaqdan həyətin dərinliyindən gələn səslər getdikcə artır, amma qulaqlarım göylərdən gələcək başqa bir səs, daha maraqlı, daha müqəddəs bir səs eşitmək ümidi ilə dünyanı inkar edir, insan səslərini duymaq istəmir. Qəfil yaxınlıqdan gələn şiddətli partıltı səsi məni süd yolundan dartıb yerə çırpır. Hövlnak yerimdən qalxıram. Beton çənə nəsə çırpılmışdı. İri bir şüşə parçası ayağımın yanına düşür. Bir az irəlidə isə bir şüşə butulkanın yarısı kənarlarından su axa-axa böyrüüstə diyirlənib-diyirlənib dayanır. Burnuma spirt qoxusu gəlir. Eyvana tərəf qaçıram. Həm də qorxudan ayaqlarım bir-birinə dolaşır. Atamın qəzəbli bağırtısını eşidirəm. Çox utandığını deyir. Gur, əsəbdən xırıldayan səsi ilə “içmə bu zəhəri, öləcəksən”, deyir. Hər yerdə biabır olduğunu deyir. “Anamı da sən öldürdün”, deyir. Babam da üzünü atama tutub qışqırır. Söyür. Deyir, tez ol, arağımı ver. Atam qollarından tutub otağa basmağa çalışır. İri cüssəli babamı yerindən tərpətmək zülmdür. Hələ sərxoş olanda, mümkün deyil. Geri qayıdır. Eyvanın ortasında qışqırır. Atamı söyür, atamın anasını söyür. Həmişəki söhbətlər. Hamı öyrəşib. Qonşular da. Həyətdəki it də, toyuqlar da. Damdakı yabanı göyərçinlər də. Bircə ayaqlarımdan başqa. Nə zaman olsa, qorxudan titrəyir, bir-birinə dolaşır, addım atmaq it zülmünə çevrilir.

Məktəbin əhəngli divarına söykənmişəm. Kürəyimdəki çanta həmişəkindən daha ağırdır. Tankların gurultusu məktəbin şüşələrini titrədir. İnsanlar ora-bura qaçışırlar. Ermənilər gəlir, deyirlər. Bir az öncə şalvarıma batırmışam, ayaqlarımı yaxınlaşdıra bilmirəm. İsti maye getdikcə quruyur. Gözlərim insanlar arasında tanış üz axtarır. Və möcüzə baş verir. Atam çıxır insanların içindən. Mənə sarı yüyürür. Uzaqdan, qorxma, deyir. Bizimkilərdir, deyir. Yaxınlaşanda qucaqlayıram. Deyəsən, qoxunu hiss etdi. Amma bir şey demədi. Gülümsədi. 

Ağ maşının baqajı açıqdır. Bir adam yük yığır. Yükləri haradan gətirdiyini bilmirəm. Görüntüdə ağ maşın, adam, bığlı və zəhmli başqa bir kişi və ağır yük torbaları var. Başqa heç nə. Bığlı və zəhmli kişi qışqırır. Tələsdirir. Dodağının altında kimisə hirslə söyür. Sonra yenə adamın üstünə qışqırır. “Tez yığ, tələsirəm”, deyir. “Oldu!”, deyir adam. Hava çox istidir. Adamın da, bığlı və zəhmli kişinin də dodaqları quruyub, alınlarından tər axır. Mən də tərləmişəm. Mənim orda nə işim var? Bilmirəm. Adam yorğun və tərli sifəti ilə arabir mənə baxır. Zaman keçdikcə bığlı və zəhmli kişi daha da qəzəblənir. “Hələ başqa torbalar da var, tez ol” deyir. “Gətirirəm”, deyir adam. Torbaların sonuncusu səhv gəlib. Bığlı və zəhmli kişi bu dəfə əvvəlkilərdən daha möhkəm bağırır. Diksinirəm. Ayaqlarım titrəməyə başlayır. Adamın alnı düyünlənir. Mənə baxır, ona baxır. Pərt olduğunu hiss edirəm. Yanlış torbanı geri aparır, yenisini gətirir. Hirslə baqajı örtür. Bığlı və zəhmli kişi də hirslə maşına minir, bir kəlmə demədən uzaqlaşır. Adam mənə yaxınlaşır, əlindən tutub addımlayıram. Kefi heç yoxdur. Mənim də kefim yoxdur. Arada altdan yuxarı çənəsinə baxıram. Üzünü görmək üçün başımı irəli uzadıram. Üzünü məndən qaçırdır. Addımlayırıq günəşin altında. Bir cümlə deyir: “Belə şeylərə görə deyirəm, dərslərini yaxşı oxu, mütləq yaxşı oxu”. Sonra danışmır daha. Mən də danışmıram... 

Soxulcan dəliyində başqa maşın peyda oldu. İşığı gözlərimə iynə kimi batdı. Başqa kainata hələ yetişmədiyimi anladım. Maşın ötdü və bir anlıq kor oldum. Qaranlıq daha da tündləşdi. Başımı önə uzadıb gözlərimi bərəltdim. Yaşıl çəmənlikdə özümü gördüm. Otlar mən boyu. Otların arasında oturmuşam. Əlimdə yarımmetrlik bir çubuqla qarşımda ayaqüstə dayanmış, məndən bir az böyük oğlanın ayaqlarına vururam. Niyə? Kimdir o oğlan? Mənim neçə yaşım var? O çəmənlik haradadır? Yanımda başqa kimlər var? O oğlan indi haradadır? Cavabı yoxdur. Kimsə də bilmir. Soruşacaq bir adam və soruşulacaq sual yoxdur. İllərdir bu epizod ən fərqli, ən gərəksiz məqamlarda gözlərimin önündə canlanır. Arxasınca da başqa bir görüntü gəlir. Sol çiyni sağ çiyninə nisbətən əyilmiş, kürəyinə köhnə, bozarmış pencək atmış, yaşlı, hündür, saçları dağınıq və qalın bığlı bir kişi qəfil gözümün önündən keçərək kimə aid və harada olduğunu bilmədiyim bir talvarın altına doğru gedir yeyin addımlarla. Yağış da yağır, leysan yağış. Talvarın altında sırayla insanlar oturub. Kimlərdir onlar? Haradayam? Əyri çiyinli, ucaboy, çiyni pencəkli kişi kimdir? Mən orda neyləyirəm? Neçə yaşım var? Yenə də cavabsız suallar. Bu iki görüntü istənilən an, istənilən düşüncənin, xatirənin içinə girib bir neçə anlıq hər şeyi alt-üst edə bilir. Mən bu sualları düşündükcə öncəki düşüncələrin, xatirələrin izini itirirəm. Yenidən geri qayıtmaq da asan olmur. Xatırlamaq əyləncə deyil, zəhmətdir. 

Bakıdan Krasnodara gedən qatarın orta vaqonlarından birinin qarşısında vidalaşırdıq. Əlləri titrəyir. Gözləri dolub. Amma çalışır ağlamasın. Mənim də gözlərim yaşarıb. Hər dəfə yumub açanda bir-iki damla süzülür. Əynindəki köhnə dəri gödəkcənin sağ cibindən dəsmalını çıxarır. Alnını silir. Vida və həyəcan onu tərlədib, mənisə titrədir. Dişlərimin səsini eşidirəm. Gözlərində qorxu var. Həm də peşmanlıq. Deyir, hara getdiyimi heç kimə demə. Nə desələr, inanma. Mən heç nə oğurlamamışam. Payıma düşəni götürmüşəm. Vermirdilər. Mən də götürdüm. Ona inandığımı deyirəm. Amma inandığıma inanmır. Hiss edirəm. Çox qorxur. Əlləri titrəyir. Gözləri dolub. Hiss edirəm. Dünənkindən daha qoca görünür. Dəsmalı burnuna iki dəfə sürtüb cibinə qoyur. Başını qaldırmadan danışır. Deyir, onları bağışlaya bilməzdim. Deyir, sən xəstəydin, pulumu istədim, vermədilər. Deyir, onlar əclafdır. Mən də əclafam, deyir. Amma, deyir, məni çox incitdilər. Yenə deyir, sən xəstəydin, pul lazım idi, öz pulumu vermədilər. Mən də götürdüm. Özünə haqq qazandırır. Bilirəm. Deyir, hara getdiyimi heç kimə demə. Deyir, özüm sənə ordan zəng edəcəm. Hələ heç nədən xəbərləri yoxdur, deyir. Onlar ayılana mən artıq burda olmayacam, deyir. Əvvəl əlimdən tutur, sonra qucaqlaşırıq. Vaqona minir. Geri baxmamağa çalışır. Mən də baxmıram. Tələsik uzaqlaşıram. Uzaqlaşınca soxulcan dəliyinin son döngəsinə yaxınlaşıram. Son döngədən sonra sonsuz görünən bu yol bitir və sırada növbəsini gözləyən görüntülər məyus-məyus yoxa çıxırlar.

Hadisə yeri və milçəklə bağlı bəzi mülahizələr

Təcili yardım maşını məndən tez yetişib. Həyətə girdim. Telefonda mənə zəng edən qadın ağlaya-ağlaya bayıra çıxdı. Otağa girdim. Qadın haqlıymış. Adam ölürmüş. Hətta artıq ölmüşdü. 

Ölümün sehrli çubuğu yeni dəymişdi. Hələ ki, adam buza dönməmişdi. Əllərinə baxdım. Sonra toxundum, isti idi. Sümüklə əlimin arasında dəri vardı ancaq. Çox incə, tar pərdəsi kimi tutqun, dartılmış və incə bir dəri. Üzünə baxdım. Alt çənəsi tamam yığılmış, üst çənənin altında gizlənməyə çalışmışdı. Alayarımçıq qırxılan yanağında, çənəsində, bığ yerində qara tüklər görünürdü. Uzun-gödək tüklər. Gözləri çuxurun içində. Yumulmuşdu. Son dəfə gözlərinə baxmaq üçün göz qapaqlarını araladım. Gözləri günəşdən bozarmış ağ pərdə kimi, heç nə anlatmadan, eləcə otağa zillənmişdi. Üstünə çəkilmiş ağ mələfənin altında, adamın mədəsinin üstündə yumruq boyda bir şey gizlənmişdi. Ölüm adamın bədəninə ordan girmiş, sonra da quyunun ağzını yumru bir daşla bağlamışdı. 

Ağlamağa başladılar. Sonra susdular. Sonra söhbət etməyə başladılar. Sonra hamı gözlərini meyitin üzərində dövrə vuran iri qara milçəyə zillədi. Milçək dayanmadan dövrə vururdu adamın cəsədi üzərində. Qadınlardan biri özünü saxlaya bilmədi, dedi, rəhmətliyin ruhudur. Mənim də qardaşım öləndə belə fırlanmışdı. Başqa biri dedi, səhv danışırsan, ruh milçəyə çevrilməz.  O, əzrayıldır. Mənim ərim öləndə demişdi ki, qara milçək görürəm. Amma biz heç nə görmürdük. Öləndən sonra gördük ortalıqda fırlanır. Üçüncü qadın başqa yerdən girdi söhbətə. “Rəhmətliyin neçə yaşı vardı?” Milçəyin ruh olduğuna əmin olan birinci qadın “Altmışı təzə tamam eləmişdi”, dedi, sonra da milçəyə doğru baxdı, sanki “Səhv demədim ki?” deyə soruşmaq istəyirdi. Amma soruşmadı. Başını aşağı əydi... Milçək söhbətini unutmuş kimi görünürdülər. Milçəyin atamla münasibətini dəqiqləşdirmədən söhbəti dəyişən qadına qəzəblə baxdım. Doğma milçəyi gözlərimlə izləməyə başladım. Fırlandı, fırlandı, fırlandı, fırlandı... Sonra yoxa çıxdı. Hara qondu, bilmədim. İzlədim, amma görmədim. Mələfəni qaldırıb atama toxundum. Sehrli çubuğun təsiri gəlirdi. Atam xeyli soyumuşdu. Ölüm o qədər də qorxulu deyilmiş, bir az soyuqmuş, sadəcə.

İyun, 2018